คติความเชื่อของภาคอีสาน

คนอีสานนับถือวิญญาณบรรพบุรุษ คือ ผีปู่ตา และผีฟ้า คือ แถน ควบคู่ไปกับการนับถือพระพุทธศาสนา
ฉะนั้นในแต่ละหมู่บ้านทางภาคอีสาน จะต้องมี " ดอนปู่ตา " ซึ่งเป็นที่ดอนมีต้นไม้ใหญ่ไม่ไกลจากหมู่บ้าน
นักตั้งศาลเรียกว่า "ตูบ" 4 เสาขึ้นเพื่อเป็นที่สถิตของบรรพบุรุษ กลางหมู่บ้านก็จะต้อง " หลักบ้าน"
เป็นเสาไม้มงคลมีเสาเอก และเสาบริวารเป็นที่สิงสถิตของเทพารักษ์ เพื่ออารักขาให้หมู่บ้านอยู่ดีมีสุข
และจะมีพิธีเซ่นสรวงในเดือน 7 เรียก บุญซำฮะ

การถือฤกษ์ยามในการปลูกเรือน ในเดือนยี่ เดือนสี่ เดือนหก เดือนเก้า เดือนสิบสอง ถือเป็น
ฤกษ์ที่ดีในการปลูกเรือน โดยเฉพาะในเดือนหกและเดือนเก้า

ทำเลการปลูกเรือน ทำเลที่เหมาะในการปลูกเรือน เช่น รูปดวงจันทร์รูปมะนาวตัดรูปเรือ
สำเภาและรูปสี่เหลี่ยมคางหมู เป็นความเชื่อสำหรับผู้ครองเรือนในทุกภูมิภาคเพื่อให้เกิดความเป็นสิริ
มงคลต่อผู้อยู่อาศัย ในภาคอีสานก็เช่นเดียวกันหากจะมีคติความเชื่อในเรื่องทิศและชัยภูมิที่ดินเพิ่มเติม
คือหากเป็นแผ่นดินที่สูงทางใต้ ต่ำทางเหนือ เป็นที่ ไชยะ แผ่นดินที่สูงทางตะวันตก ต่ำทางตะวันออก
เป็นที่ยะสะศรี แผ่นดินที่สูงทางพายัพ ต่ำทางทักษิณ เป็นที่ สะศรี ถือว่าเป็นทำเลที่ดี

เลือกเสาเรือน การเลือกไม้ทำเสาเรือนในภาคอีสานเป้นความสำคัญอันดับแรกเช่นเดียวกับ
ภาคอื่นลักษณะของเสาเรือนที่ดี สำหรับคนอีสาน เชื่อว่าควรคัดเสาต้นตรง 4 ประเภท คือต้นเสากลาง
เสาและปลายเสาขนาดเท่ากันต้นเสาใหญ่ ปลายเสาเล็ก เป็นเสาตัวเมียดี ต้นเสาเล็กปลายเสาใหญ่กลาง
เสาเล็กไม่ดีเสาอมเปลือกเสาอมเปลือก เสาคด เสาเป็นตาเป็นรอยไม่ดี

"เสาแฮก" หรือเสาแรกซึ่งเป็นเสาสำคัญในการปลูกเรือนให้เลือกไม้ซึ่งเกิดในที่ราบเรียบใบ
ไม่ระเกะระกะกับต้นอื่นลำต้นปลอดเกลี้ยงใบดกมองดูคล้ายพระภิกษุยืนกางกลดกิ่งใบไม่เหี่ยวแห้งมี
นกหนูและมดดำแดงอาศัยอยู่มาก ควรนำมาทำเสาแรกเจ้าของเรือนจะอุดมสมบูรณ์ด้วยข้าวของเงินทอง

"เสาขวัญ" เสาสำคัญอันดับรอง ให้เลือกไม้ที่เกิดบนดินแล้วลาดต่ำลงมา ซึ่งมีลำต้นสูงกว่าต้น
อื่น ๆ กิ่งใบไม่เหี่ยวแห้ง เวลาสงัดไม่มีลมจะมีใบหนึ่งไหวติงอยู่ไม่ขาดระยะไม้ต้นนี้เมื่อเลือกมาทำเป็น
เสาขวัญเจ้าของเรือนจะมั่งคั่งมั่งมี

วิธีคัดเลือกเสาวิธีหนึ่งคือ การดูตาเสาเช่นเดียวกับภาคกลาง เสาที่เป้นมงคลควรเป็นเสาปลอด
คือมีตาเสาบางอย่างที่ให้คุณ เช่น ตาก้นหอย คือ เสาที่มีตาเป็นขอดเหมือนก้นหอย ตาดาวเรือง คือ เสา
ที่มีตาเล็ก ๆเป็นนมหนูทั่วไปตามลำเสาทั้งสองลักษณะนี้เป็นมงคลนัก

โสก - สัดส่วนที่เป็นมงคล การโสก หมายถึงการกระทำที่ถูกโฉลก คือ สัดส่วนความกว้าง
ยาวสูงที่เป็นมงคล ถ้าดีเรียกว่า ถูกโสก องค์ประกอบของเครื่องเรือนที่นิยมโสก หาสัดส่วนที่เป็นมงคล
ได้แก่ เสาเรือนกะทอดเรือน (พรึง) บันไดเรือน เป็นต้น ตัวอย่างเช่น วิธีโสกความยาวของเสาเรือน จะ
ใช้เท้าเจ้าของเรือนทาบแล้วนับตามลำดับ

การฝังของมงคล ในบริเวณบ้านเรือนสมัยโบราณ มีการฝังของมงคลไว้ตามทิศต่าง ๆ เพื่อให้
อยู่เย็นเป็นสุข มีความเจริญรุ่งเรือง ของที่ควรฝัง อาทิ ทองคำ - ทิศบูรพา เงิน - ทิศอาคเนย์
เหล็ก - ทิศทักษิณ ตะกั่ว -ทิศหรดี ทอง - ทิศปัจฉิม แก้ว - ทิศพายัพ เขา - ทิศอุดร งา - ทิศอีสาน

ปลูกต้นไม้มงคล ในภาคอีสานถือว่าต้นไม้เป็นมงคลอย่างหนึ่ง หากปลูกให้ถูกทิศทางจะเกิด
ความสุขความเจริญ คตินี้ปรากฏในภาคกลางเช่นเดียวกัน ต้นไม้มงคลตามทิศของภาคอีสาน มีดังนี้
ทิศบูรพา - ปลูกกุ่ม ก่าม กระถิน มะพร้าว หมาก พลู ทิศอาคเนย์ - ปลูกต้นยอ ทิศทักษิณ - ปลูกมะม่วง
มะเฟือง มะไฟ ทิศหรดี - ปลูกต้นคูณ สะเดา ขนุน ทิศปัจฉิม - ปลูกมะขาม มะยม ทิศพายัพ -
ปลูกมะกรูดมะนาว ทิศอุดร - ปลูกต้นหมากตัน(พุทรา) ทิศอีสาน - ปลูกดอกรัก ต้นแพง